Jan Paweł II wprowadził kluczowe zmiany w konklawe

Jan Paweł II, dostrzegając konieczność dostosowania zasad wyboru Biskupa Rzymu do współczesnych realiów, wprowadził zmiany w procedurze konklawe. To między innymi ustanowienie Kaplicy Sykstyńskiej jako jedynego miejsca głosowań podczas konklawe oraz Domu Świętej Marty jako miejsca zakwaterowania kardynałów-elektorów.

Jan Paweł II przywiązywał ogromną wagę do zachowania tajemnicy obrad. Kardynałowie uczestniczący w konklawe składają uroczystą przysięgę zachowania tajemnicy dokonywania wyboru Biskupa Rzymu pod sankcją kary ekskomuniki. Odcięci od świata zewnętrznego, nie mają dostępu do mediów, telefonów, internetu ani żadnych form komunikacji. W dniu rozpoczęcia konklawe biorą udział w uroczystej Mszy św. Pro eligendo Papa w Bazylice św. Piotra, a następnie, w godzinach popołudniowych, procesyjnie przechodzą do Kaplicy Sykstyńskiej przy dźwiękach hymnu Veni Creator.

22 lutego 1996 r. Ojciec Święty promulgował Konstytucję apostolską Universi Dominici Gregis, która zastąpiła dotychczas obowiązującą Romano Pontifici eligendo papieża Pawła VI z 1975 r.

Wprowadzając nowe przepisy, Jan Paweł II nie zrezygnował z dorobku swoich poprzedników. "W sformułowaniu nowych norm dołożyłem starań, przy uwzględnieniu wymogów naszych czasów, by nie odstąpić w istotny sposób od linii ustalonej przez mądrą i czcigodną tradycję, obowiązującą do dzisiaj" – zaznaczył we wstępie do Konstytucji

Jedną z kluczowych decyzji było ustanowienie Kaplicy Sykstyńskiej jako jedynego miejsca głosowań podczas konklawe oraz Domu Świętej Marty jako miejsca zakwaterowania kardynałów-elektorów. Jan Paweł II zachował liczbę kardynałów w liczbie 120. Dodatkowo papież wprowadził także konkretny przedział czasowy rozpoczęcia konklawe: nie wcześniej niż po 15., a nie później niż po 20. dniach od powstania wakatu w Stolicy Apostolskiej.

Pozostawiono ograniczenie wiekowe kardynałów, wprowadzone przez Pawła VI – prawa głosu nie mają ci, którzy ukończyli 80 lat przed rozpoczęciem wakatu. Jednak, jak precyzuje nr 33 Universi Dominici Gregis, ci, którzy osiągną wiek 80 lat po rozpoczęciu sede vacante, ale przed elekcją, mogą jeszcze wziąć udział w wyborze.

Ważną zmianą Jana Pawła II było wyłączenie dopuszczalnych wcześniej dawnych metod wyboru, takich jak aklamacja (quasi ex inspiratione) i kompromis (per compromissum). Od tej pory jedyną formą wyboru jest tajne głosowanie. "(...) jedyną formą, w której elektorzy mogą wyrazić swój głos w celu wybrania Biskupa Rzymskiego, jest tajne głosowanie (...). Taka forma daje bowiem większe gwarancje jasności, jednoznaczności, prostoty, przejrzystości, a przede wszystkim skutecznego i konstruktywnego uczestniczenia wszystkich i poszczególnych Kardynałów, tworzących zgromadzenie wyborcze Następcy Piotra" – podkreślił papież.

W Konstytucji zapisano również szczegółowe procedury technicznego zachowania tajemnicy. "Kardynał Kamerling i trzej Kardynałowie Asystenci pro tempore są zobowiązani do pilnego czuwania, aby w żaden sposób nie był naruszony sekret (...). W szczególny sposób, przy pomocy dwóch biegłych zaufanych techników, zabezpieczą tajność, (...) upewniając się, że żadne urządzenie nagrywające albo przekazujące transmisje audiowizualne nie zostało przez kogoś zainstalowane we wskazanych pomieszczeniach" – pisał Jan Paweł II.

Tajemnica obowiązuje również inne osoby uczestniczące pośrednio w wyborze – w tym Sekretarza Kolegium Kardynalskiego, ceremoniarzy, spowiedników, lekarzy, a także wszystkich tych, którzy swoją pracą służą w czasie konklawe (np. kucharze, kierowcy, żołnierze Gwardii Szwajcarskiej etc.). Wszystkie te osoby przed rozpoczęciem konklawe składają przysięgę zachowania tajemnicy. Złamanie obowiązku jej zachowania wiąże się z karą ekskomuniki latae sententiae, zarezerwowanej dla Stolicy Apostolskiej.

Pierwsze głosowanie odbywa się dopiero po zamknięciu kardynałów w Kaplicy Sykstyńskiej oraz złożonej przez nich przysiędze zachowania tajemnicy co do przebiegu wyborów. Jeśli pierwsze głosowanie nie przynosi rezultatu, kolejne głosowania odbywają się następnego dnia – dwa przed południem, dwa po południu. Po trzech dniach bezskutecznych głosowań następuje jednodniowa przerwa na modlitwę i refleksję. Maksymalna liczba głosowań to 34.

Na mocy Konstytucji Jana Pawła II, jeżeli nadal nie dojdzie do wyboru, elekcja ogranicza się do dwóch kandydatów z największą liczbą głosów w ostatnim głosowaniu. Jeśli są oni elektorami, nie mogą głosować. W nr 62 określono wymaganą liczbę głosów, aby można było uznać wybór za ważny. "Ustalam więc, że dla ważnego wyboru Biskupa Rzymskiego wymaga się dwóch trzecich głosów, obliczanych w stosunku do ogólnej liczby obecnych elektorów. W przypadku, gdyby liczba obecnych Kardynałów nie mogła być podzielona na trzy równe części, do ważności wyboru Papieża jest wymagany jeden głos więcej" – ustanowił Jan Paweł II. Zasada ta została potwierdzona nowelizacją Benedykta XVI z 2013 roku.

Zmiany Jana Pawła II nie tylko ukształtowały nowoczesną formułę konklawe, ale też zapewniły większą przejrzystość, jednolitość i bezpieczeństwo procedur. Universi Dominici Gregis pozostaje jednym z najważniejszych dokumentów normujących wybór papieża we współczesnym Kościele. Wpływ norm ustanowionych na mocy Konstytucji apostolskiej Jana Pawła II z 1996 r. widoczny był podczas kolejnych konklawe – w 2005 r. po śmierci Jana Pawła II oraz w 2013 r. po rezygnacji Benedykta XVI, a także obecnie, w 2025 r., po śmierci papieża Franciszka.

Źródło: KAI